Έχουν περάσει μόλις λίγες εβδομάδες από την δολοφονία της 32 Ντόρας από τον σύντροφό της στη Ρόδο. Ο θάνατός της ανέβασε τον τραγικό απολογισμό με τις γυναικοκτονίες που έχουν συμβεί στη χώρα μας μέσα σε διάστημα λίγων μόλις μηνών, ένα φαινομενο που ο ψυχίατρος Δημήτρης Σούρας, μιλώντας στο okmag, είχε χαρακτηρίσει ως «Σύνδρομο των Γλυκών Νερών». Ανατρέχοντας πίσω στο χρόνο θα διαπιστώσουμε ότι τα περιστατικά είναι πολλά.
Ένα από αυτά και η γυναικοκτονία της Παναγιώτας. Της πρωταγωνίστριας του βιβλίου του Λουκά Κονανδρέα «Καλύτερα Σκοτωμένη παρά Χωρισμένη», το οποίο έχει αποσπάσει 8 βραβεία στην Αμερική όπου πρωτοεκδόθηκε και παραμένει -δυστυχώς- επίκαιρο.
Το βιβλίο ξετυλίγει μια αληθινή ιστορία οικογενειακής τιμής, που οδήγησε σ’ έναν αναγκαστικό γάμο και κατέληξε στο έγκλημα. Ένα σύστημα δικαιοσύνης που θα ήταν εξίσου ένοχο, όσο και οι εγκληματίες, αν δεν υπήρχε ένας έντιμος ένορκος για να μειοψηφήσει. Ένας αποφασισμένος συγγενής, ο οποίος αγωνίστηκε σκληρά προκειμένου να οδηγήσει τον σύζυγο της ξαδέρφης του με τις τεράστιες διασυνδέσεις, όπως και τον φίλο του, ενώπιον της δικαιοσύνης…
Ο συγγενής αυτός ήταν ο πατέρας του συγγραφέα και μπορεί αυτή η ιστορία να συνέβη πριν από 60 χρόνια αλλά το μήνυμά της είναι διαχρονικό. Ο πατέρας του ήταν αυτός που, υπερβαίνοντας τις δυνατότητές του, με προσωπικό και οικονομικό κόστος, αγωνίστηκε σκληρά για ν’ αποδοθεί δικαιοσύνη. Όμως του στάθηκε με γενναιότητα και ο εννιάχρονος γιος του, ο Λουκάς, ο οποίος τον πρόσεχε τα βράδια, αφού κατά τη διάρκεια των δικαστηρίων η ζωή του βρισκόταν σε κίνδυνο.
Ο Λουκάς Κονανδρέας εδώ και 35 χρόνια ασκεί το λειτούργημα του ιατρού στο τμήμα των επειγόντων περιστατικών στο Κονέκτικατ των ΗΠΑ. Έχει φροντίσει πολλές γυναίκες θύματα ενδοοικογενειακής βίας, υπήρξε ο ίδιος αυτόπτης μάρτυρας της κακοποίησης που υπέστη η θεία του -η νεαρή γυναίκα από το μικρό χωριό Κουπάκι Φωκίδας που προτίμησε να πεθάνει από το να χωρίσει. Με αφορμή την ιστορία της δε, στέλνει ένα μήνυμα σε όλες τις γυναίκες: «Σπάστε τη σιωπή, μόνο έτσι θα προστατευθείτε».
Για τη συγγραφή του βιβλίου «Καλύτερα Σκοτωμένη παρά Χωρισμένη- Αληθινή Ιστορία του Φόνου της Παναγιώτας», ο Λουκάς Κονανδρέας επιστράτευσε τις μνήμες του, τα πρακτικά από τις δύο δίκες που έγιναν, τις εφημερίδες της εποχής, καθώς και άφθονο υλικό που συγκέντρωσε ο ίδιος από τις 160 περίπου συνεντεύξεις που πήρε. Γιατί όμως αποφάσισε να γράψει για έναν φόνο, ο οποίος έγινε πριν από 60 και πλέον χρόνια σε ένα άγνωστο μικρό χωριό; Φυσικά, ήταν ένας φόρος τιμής στην Παναγιώτα και τον πατέρα του που πήρε πάνω του όλες τις ευθύνες συμβάλλοντας στην απόδοση της δικαιοσύνης. Επίσης, μέσα από αυτή τη συγκλονιστική ιστορία, ζωντανεύει και η ελληνική επαρχία των προπολεμικών, κατοχικών και πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών, με τη συντηρητική νοοτροπία, τους ιερούς δεσμούς αίματος και την παθολογία της μικρής κοινωνίας που οδήγησε την Παναγιώτα να απαντά, σε όσους την προέτρεπαν να χωρίσει τον σύζυγό της που την κακοποιούσε «Καλύτερα Σκοτωμένη παρά Χωρισμένη».
Γιατί αποφασίσατε να γράψετε για έναν φόνο, ο οποίος έγινε πριν από 60 και πλέον χρόνια σε ένα άγνωστο μικρό χωριό;
Αν και πέρασε τόσος καιρός, το συμβάν και όλες οι λεπτομέρειες γύρω από αυτό ήταν πολύ ζωντανά στη μνήμη μου. Η απόφαση για τη συγγραφή καθυστέρησε γιατί υπήρχαν άλλες προτεραιότητες στη ζωή μου. Επιπλέον, είναι αλήθεια πως το γεγονός ότι όλα συνέβησαν σ’ ένα άγνωστο μικρό χωριό, το Κουπάκι, μου δημιουργούσε αρχικά την εντύπωση ότι και η ιστορία ίσως ήταν του ίδιου μεγέθους, μέχρι που σαν ενήλικας κατάλαβα ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Αντίθετα, υπάρχουν τόσα περιστατικά και συμπεριφορές στην ιστορία μου που επαναλαμβάνονται ακόμη και σήμερα, όχι μόνο στις ΗΠΑ όπου ζω, αλλά σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Οπότε, ένοιωσα πως πρέπει να ειπωθεί, γιατί από τις ιστορίες ζωής μαθαίνει το κοινό. Τέλος, τα γεγονότα αφορούσαν δικά μου αγαπητά πρόσωπα, τις πράξεις των οποίων ήθελα να διηγηθώ στους δικούς μου, αλλά και να τις μάθουν οι επόμενες γενιές.
Υπήρξατε κι εσείς ο ίδιο αυτόπτης μάρτυρας της κακοποίησης της θείας σας. Πώς «γράφουν» αυτές οι εικόνες στη μνήμη ενός παιδιού;
Είναι άσχημες αναμνήσεις. Αρκετές φορές στη ζωή, όταν οι σκηνές εκείνες έρχονταν στο νου ακολουθούσαν και σκέψεις όπως: «Θα μπορούσα ή θα έπρεπε ακόμη και σαν παιδί που ήμουν να έχω κάνει κάτι να βοηθήσω» ή και το «Γιατί οι μεγαλύτεροι στην οικογένεια δεν έκαναν κάτι». Ανάλογες σκέψεις με εκείνες έκανα και αργότερα, όταν έβλεπα περιστατικά κακοποίησης γυναικών στην εξάσκηση της ιατρικής. Γι’ αυτό και ήμουν υποψιασμένος και σε εγρήγορση. Αν υπήρχαν ακόμη και μικρές υπόνοιες κακοποίησης μιας ασθενούς, δεν παρέλειπα να ψάξω πιο πολύ, να κάνω ό,τι μπορώ για να ξεπεραστεί το εμπόδιο που δεν ήταν άλλο από το «κλειστό στόμα» της κακοποιημένης γυναίκας. Να την προτρέψω να μιλήσει και να κινητοποιηθούν όλοι απαραίτητοι μηχανισμοί.
Όλη αυτή η ιστορία και η ανάγκη σας να στηρίξετε τον πατέρα σας στον αγώνα του για δικαιοσύνη, έπαιξε ρόλο στην απόφαση να γίνεται γιατρός;
Όχι, αν υπερτερούσε αυτή η ανάγκη, θα άπρεπε να γίνω δικηγόρος. Την ήθελα πολύ την ιατρική ο ίδιος, όπως και ο πατέρας μου πολύ, αλλά δεν έπαιξε ρόλο η ιστορία της θείας μου σχετικά με αυτό.
Κόστισε τότε πολύ και με πολλαπλούς τρόπους στον πατέρα μου και τη μητέρα μου, όπως και σε όλους από εμάς στην οικογένεια.
Θεωρείτε ότι «άξιζε» ο αγώνας του πατέρα σας; Οι γυναίκες αυτές έχουν ανάγκη έστω και από αυτή τη δικαίωση;
Ο αγώνας του πατέρα μου ήταν παράλογος, θα έλεγε κανείς. Τύπου αρχαιοελληνική ηρωική τραγωδία. Είναι πολλοί λίγοι αυτοί που θα έκαναν κάτι τέτοιο, γιατί θέλει τεράστια ψυχικά και οικονομικά αποθέματα που δεν τα διαθέτει ή θυσιάζει όποιος κι όποιος. Είναι αλήθεια ότι κόστισε τότε πολύ και με πολλαπλούς τρόπους στον πατέρα μου και τη μητέρα μου, όπως και σε όλους από εμάς στην οικογένεια. Αλλά οι δυσκολίες εκείνες ξεχάστηκαν και μάλιστα οι πράξεις του πατέρα μου αποτέλεσαν στα επόμενα χρόνια (και συνεχίζουν), λόγο αμέτρητης περηφάνειας για τις γενεές που ακολουθούν. Τώρα σχετικά με τη δικαίωση, σίγουρα δεν συγκρίνεται, θα ήταν φυσικά προτιμότερο να μην δολοφονηθεί η θεία μου. Αλλά αφού συνέβη, το αποτέλεσμα της δικαστικής αυτής οδύσσειας ήταν πράγματι μια δικαίωση που είχαμε ανάγκη.
Στις γυναίκες που βοηθάτε με την ειδικότητά σας βλέπετε με έναν τρόπο τη θεία σας;
Ναι, την βλέπω και στο ιστορικό που δίνουν, αλλά και στην εξέταση που ακολουθεί. Είναι ίδια και απαράλλαχτα. Μου δημιουργεί χρέος η αντανάκλαση αυτή και είναι για το καλό, αφού με ωθεί «να το πάω από κοντά» και να μάθω τι συμβαίνει στις ύποπτες περιπτώσεις για να δοθεί η απαραίτητη βοήθεια.
Πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Ολόιδια. Μώλωπες με εξηγήσεις πως ήταν αποτέλεσμα ατυχήματος και όχι φυσικής κακοποίησης.
Βλέπετε σε αυτές τις γυναίκες κοινά χαρακτηριστικά; Έχουν κάποιες το «πιστεύω» της θείας σας «καλύτερα σκοτωμένη παρά χωρισμένη»;
Πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Ολόιδια. Μώλωπες με εξηγήσεις πως ήταν αποτέλεσμα ατυχήματος και όχι φυσικής κακοποίησης. Μέρη του σώματος που είναι καλυμμένα με ρούχα για να μην φαίνονται τα τραύματα. Στρεσαρισμένο, βασανισμένο πρόσωπο. Καχυποψία σαν να σκέπτονται: «Ποιος είσαι εσύ για να σου πω; Και αν το μάθει εκείνος;». Το «Καλύτερα Σκοτωμένη Παρά Χωρισμένη» δεν το έχω ακούσει, είτε επειδή δεν συμβαίνει στις ΗΠΑ που εξασκώ την ιατρική, είτε επειδή οι γυναίκες αυτές δεν έχουν φτάσει μέχρι εκεί ή όταν το λένε έχουν αναλάβει άλλοι, όπως κοινωνικές υπηρεσίες που κινητοποιώ και έχουν πιο πολύ χρόνο και πείρα να το αποκαλύψουν.
Τον τελευταίο χρόνο υπήρξε 30% αύξηση της οικογενειακής βίας εδώ στις ΗΠΑ.
Στην Ελλάδα μετράμε πλέον 11 γυναικοκτονίες τους τελευταίους μήνες. Πού αποδίδετε εσείς αυτόν τον τραγικό απολογισμό παρόλο που οι εποχές μοιάζουν πια να έχουν αλλάξει από αυτές της Παναγιώτας;
Σίγουρα ο Covid έχει αγριέψει τον κόσμο και όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και εδώ και παντού. Η στατιστική μελέτη που μόλις κυκλοφόρησε λέει, ότι τον τελευταίο χρόνο υπήρξε 30% αύξηση της οικογενειακής βίας εδώ στις ΗΠΑ. Στην Ελλάδα τώρα, ο Covid ήρθε μόλις πήγε να βελτιωθεί η οικονομική αρρώστια αρκετών χρόνων. Πιστεύω ότι πιθανά η κακοποίηση και οι δολοφονίες τόσων γυναικών οφείλονται στα δυο αυτά στοιχεία: Οικονομική κρίση και πανδημία. Αυτά κάνουν τον άνδρα, που έχει εκ φύσεως αυξημένους εγωισμούς, παρορμητικές ιδιότητες και μίση, να τα διοχετεύει, ανήμπορος να τα χαλιναγωγήσει, στη σύντροφο. Έτσι παίρνουν μία άγρια επιθετική και δολοφονική μορφή.
Κάθε φορά που διαβάζετε για μια νέα γυναικοκτονία, ποιες σκέψεις κάνετε;
Σκέπτομαι την δική μου περίπτωση και προσπαθώ να δω πώς η νέα γυναικοκτονια θα μπορούσε να μην γίνει. Τα ερωτήματα είναι πάντα τα ίδια. Σκέφτηκε αυτή η γυναίκα να προφυλαχτεί η ίδια; Μίλησε για τα προβλήματά της στους ειδικούς και στον περίγυρό της; Αν ναι, έκαναν αυτοί ό,τι έπρεπε να την προστατέψουν; Αν προήλθε από όπλο, θα μπορέσουν κάποτε τα όπλα όχι μόνο να απαγορευτούν αλλά να εξαφανιστούν; Κάνει η κοινωνία (ακόμη και από την εκπαίδευση στο σχολείο), όσα χρειάζονται για προστασία των γυναικών αυτών;
