Η διεθνής ηθοποιός Ειρήνη Παπά «έφυγε» από τη ζωή στις 14 Σεπτεμβρίου σε ηλικία 96 ετών στον λατρεμένο τόπο καταγωγής της, το Χιλιομόδι Κορινθίας. «Θα γεράσω άνετα και ωραία χωρίς ντροπή και χωρίς καμία ενοχή γιατί αυτή είναι η μοίρα μου» είχε εξομολογηθεί, επιβεβαιώνοντας τη μεγαλειωδώς άναρχη προσωπικότητά της.
«Ο πατέρας μου μου είχε πει να μη θαυμάζω κανέναν. Ή να εκτιμώ ή να αγαπάω». Σιχαινόταν τη λέξη “σταρ” που ο Τύπος τοποθετούσε δίπλα στο όνομά της, όπως και την αμερικανική συνήθεια των αυτογράφων, την οποία επέκρινε καυστικά. «Σε μας που κάνουμε αυτή τη δουλειά δεν επιτρέπεται να γεράσουμε και έτσι είναι λιγάκι άγριο για μια γυναίκα. Μας έχει ανατεθεί η ηθική του σεξ και η ομορφιά και η ευθύνη του πόθου» είχε πει. Ο Πορτογάλος σκηνοθέτης Μανοέλ ντε Ολιβέιρα, με τον οποίο είχαν συνεργαστεί στην ταινία Πάρτι (1996), είχε μιλήσει για εκείνη χρησιμοποιώντας λίγες λέξεις, οι οποίες όμως την περιέγραφαν επακριβώς: «H πανέμορφη και μεγαλοπρεπής φιγούρα της ενσαρκώνει τη γυναικεία ψυχή στη βαθύτερη έκφραση και εικόνα της Ελλάδας όλων των εποχών».
Τα γυρίσματα της πολεμικής ταινίας Τα κανόνια του Ναβαρόνε (1961) είχαν γίνει στη Ρόδο με πρωταγωνιστές τους Άντονι Κουίν, Γκρέγκορι Πεκ και την Ελληνίδα ηθοποιό. Τον Απρίλιο του 1961 στην πρεμιέρα της ταινίας στο Λονδίνο είχε παρευρεθεί και η συνομήλική της βασίλισσα Ελισάβετ – και οι δύο «έφυγαν» από τη ζωή με διαφορά λίγων ημερών. «Τα κανόνια του Ναβαρόνε δεν μου άρεσαν ως ταινία. Μου λένε “πώς ήταν η ταινία; Τους λέω “καλή, είχε δέντρα, είχε κανόνια, είχε και πυροβολισμούς”. Και τότε είχα θυμώσει μπροστά στους δημοσιογράφους. Είχε έρθει ένας να με ρωτήσει: “Πώς αισθάνεσθε που παίζετε με τον Γκρέγκορι Πεκ;”. Λέω: “Να ρωτήσεις εκείνον πώς αισθάνεται που παίζει με εμένα”. Όχι από εγωισμό. Ήθελα να του πω: “Μη φτύνεις τον εαυτό σου που είσαι Έλληνας. Έχε του λίγη μεγαλύτερη εμπιστοσύνη”. Τίποτα άλλο».
Τον Μάιο του 1962 στο 15ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών είχε απαθανατιστεί με τον αγαπημένο της σκηνοθέτη Μιχάλη Κακογιάννη, με τον οποίο συνεργάστηκε αρκετές φορές. «Έχει γνώση της πιο μεγάλης έντασης μιας ψυχής. Λες και είναι γεννημένος για τις εκστάσεις που μπορεί να φτάσει μια ανθρώπινη ψυχή σαν ηθοποιός» είχε πει σε συνέντευξή της για εκείνον. Η ταινία του Ηλέκτρα (1962) είχε κερδίσει δύο βραβεία στο Φεστιβάλ στη Γαλλική Ριβιέρα, ενώ ήταν υποψήφια και για το Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας.
Στα γυρίσματα της ταινίας γουέστερν Ελύγισα για πρώτη φορά (1956), στο πλευρό του Τζέιμς Κάγκνεϊ, ήταν μόλις 30 ετών. «Δεν κέρδισα ποτέ ένα βραβείο Όσκαρ και τα Όσκαρ δεν κέρδισαν την Ειρήνη Παπά» είχε πει η Ελληνίδα ηθοποιός. Στην πολυετή καριέρα της συμμετείχε σε περισσότερες από 80 ταινίες. Μάλιστα κάποιες από αυτές, όπως ο Αλέξης Ζορμπάς (1964) του Μιχάλη Κακογιάννη και το Ζ (1969) του Κώστα Γαβρά, τιμήθηκαν με βραβείο Όσκαρ. «Ποτέ δεν θέλησα να παίξω αισθησιακούς ρόλους ή ρόλους επιθυμητών γυναικών. Αυτό που ήθελα πάντα είναι να παίζω εμένα, δηλαδή την ανεξάρτητη αγωνίστρια. Ποτέ δεν νόμιζα ότι ήμουν ωραία».
Τον Μάιο του 1976 ενώ διασκέδαζε με τον Άντονι Κουίν και τον Γιώργο Ζαμπέτα κατά τη διάρκεια του κινηματογραφικού Φεστιβάλ των Καννών. Με τον Αμερικανό ηθοποιό συνεργάστηκε τουλάχιστον σε τέσσερις ταινίες, ενώ η σχέση τους ήταν στενή, με αμοιβαίο σεβασμό, απολαμβάνοντας ο ένας το καυστικό χιούμορ του άλλου. Η Ειρήνη Παπά, όπως είχε πει στις λίγες συνεντεύξεις της, δεν κρατούσε σχεδόν καθόλου φωτογραφίες της από το παρελθόν, αφού για εκείνη ήταν κάτι που πέρασε και δεν είχε κανένα νόημα να το κοιτάζει ξανά. «Θέλω να έχω γεννηθεί σήμερα, χθες, αύριο, τώρα» είχε εξομολογηθεί.
Τον Οκτώβριο του 1980 πρωταγωνιστούσε στις Βάκχες του Ευριπίδη, σε μετάφραση Μιχάλη Κακογιάννη, στο The Circle in the Square Theatre στο Μπρόντγουεϊ. Στην πρεμιέρα της παράστασης στη Νέα Υόρκη είχε παρευρεθεί η πολύ καλή της φίλη Τζάκι Κένεντι-Ωνάση. «Είχα μια φίλη που την εκτιμούσα πάρα πολύ. Ήταν η Τζάκι Κένεντι. Είχε τραβήξει πολλά και εκείνη. Ήταν περήφανη και ακέραια. Της λέω μια φορά “γιατί δεν γράφεις κανένα βιβλίο;”. Και μου απαντά “γιατί να το κάνω; Για να μοιραστώ εσένα, τον άντρα μου, τα παιδιά μου; Αφού σας ζω”» είχε πει σε συνέντευξή της στον Νίκο Χατζηνικολάου το 1997.
Στο αστυνομικό φιλμ Σάντα Μάμα (1968), σε σκηνοθεσία Μάρτιν Ριτ, συμπρωταγωνιστούσε με τον Κερκ Ντάγκλας. Τα γυρίσματα είχαν πραγματοποιηθεί στην Ιταλία, αλλά η συγκεκριμένη ταινία δεν είχε μεγάλη εμπορική επιτυχία. «Έφυγα από την Ελλάδα γιατί ήθελα να δω πού παίζουν καλύτερα. Ήθελα να μάθω. Δεν πήγα για να κάνω καριέρα. Δεν σκέφτηκα ποτέ την καριέρα γιατί πιστεύω ότι η καριέρα έρχεται από μόνη της, άμα εσύ κάνεις καλά τη δουλειά σου» ήταν τα λόγια της ηθοποιού που σε όλη της τη ζωή υπήρξε υπέρμαχος της σκληρής δουλειάς και της «ωμής» ειλικρίνειας.
Τον Μάιο του 1952 είχε ταξιδέψει στις Κάννες με αφορμή το 5ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου. Τότε συμμετέχοντας στη Νεκρή πολιτεία (1951) του Φρίξου Ηλιάδη η Ειρήνη Παπά είχε πραγματοποιήσει τη δεύτερη εμφάνισή της στη μεγάλη οθόνη. Η ταινία ήταν υποψήφια στο συγκεκριμένο Φεστιβάλ και παρόλο που δεν κέρδισε κάποιο βραβείο, εξασφάλισε μεγάλη δημοσιότητα στην πρωταγωνίστρια, βοηθώντας ιδιαίτερα στην εξέλιξη της καριέρας της. «Θέλω να τα κερδίσω όλα με τη δική μου την αξία και το δικό μου το σπαθί» έχει τονίσει αρκετές φορές στις ελάχιστες συνεντεύξεις της. Μάλιστα, δεν της άρεσε καθόλου να δίνει συνεντεύξεις γιατί αισθανόταν σαν να βρίσκεται σε ένα δικαστήριο.
Στην ταινία Τρωάδες (1971), βασισμένη στην τραγωδία του Ευριπίδη και σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη, ερμήνευσε την Ελένη στο πλευρό της Βανέσα Ρεντγκρέιβ και της Κάθριν Χέπμπορν, με την οποία ανέπτυξαν μια ζεστή φιλία. Η Αμερικανίδα ηθοποιός είχε δηλώσει ότι τη θεωρεί μία από τις καλύτερες ηθοποιούς στην ιστορία του κινηματογράφου. Ένας σημαντικός ρόλος που δεν κατάφερε τελικά να υποδυθεί ήταν της Μαρίας στον Ιησού από τη Ναζαρέτ του Φράνκο Τζεφιρέλι. Τότε ήταν σχεδόν 50 ετών και επειδή δεν μπορούσε να βρεθεί νεότερη ηθοποιός που να της μοιάζει για να την υποδυθεί στα πρώτα χρόνια της Παναγίας, αυτός ο ρόλος τελικά γλίστρησε από τα χέρια της.
Από τον Μάιο του 2000 και για τρεις μήνες το νησί της Κεφαλονιάς ήταν ο τόπος γυρισμάτων της ταινίας Το μαντολίνο του λοχαγού Κορέλι (2001), σε σκηνοθεσία Τζον Μάντεν, με πρωταγωνιστές την Πενέλοπε Κρουζ και τον Νίκολας Κέιτζ. H αμερικανική παραγωγή αποτέλεσε την τελευταία κινηματογραφική εμφάνιση της Ειρήνης Παπά. «Αυτά δεν είναι έργα. Δεν μου αρέσουν. Ούτε το βιβλίο μου άρεσε. Έτυχε να παίξω εκεί. Δεν υποτιμώ βέβαια τους ρόλους μου. Θα τον κάνω όπως μπορώ γιατί αλλιώς είναι σαν να λέω ψέματα στον κόσμο» είχε πει 8 χρόνια αργότερα σε συνέντευξή της μιλώντας για τη συγκεκριμένη χολιγουντιανή εμπειρία της.
Στην πρεμιέρα της ταινίας Το μαντολίνο του λοχαγού Κορέλι στην πλατεία Λέστερ του Λονδίνου, τον Απρίλιο του 2001, συνοδευόταν από τον ηθοποιό Τάκη Εμμανουήλ. «Τώρα τελευταία που είχα ερωτευτεί έναν άντρα με γνώρισα περισσότερο, παρόλο που όλος ο κόσμος λέει είναι αργά (σ.σ. για έρωτες). Στη ζωή μου έχω ερωτευτεί δύο φορές. Μία φορά όταν ήμουν 25 ετών και άλλη μία τώρα, πριν από τρία χρόνια. Εγώ ερωτεύομαι με την ένταση της Μήδειας. Γιατί αν η Μήδεια δεν είχε ερωτευτεί τόσο, σε τέτοια ένταση, δεν θα έκανε όλα αυτά που έκανε. Σαν ιδεολογία ερωτεύομαι» είχε εξομολογηθεί σε συνέντευξή της το 1997 στον Νίκο Χατζηνικολάου.
Φωτογραφίες: Getty Images/ Ideal Image, Zuma/ Alamy/ Visual Hellas
